Dzieci z autyzmem doświadczają różnorodnych trudności w sferze komunikacji, które wpływają na ich możliwości społeczne, adaptacyjne i rozwojowe.
W świadomej pracy terapeutycznej oraz codziennym funkcjonowaniu najważniejsze jest zrozumienie, jak komunikacja pełni funkcje społeczne, regulacyjne i poznawcze, a także jak można ją wspierać, aby dziecko mogło osiągać swoje cele społeczne i funkcjonować jak najbardziej samodzielnie.
Spektrum autyzmu charakteryzuje się deficytami w zakresie interakcji i komunikacji społecznej. Dzieci z ASD mają trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktów, rozumieniu norm społecznych oraz adaptacji komunikacji do różnych sytuacji.
Funkcje komunikacyjne w codzienności pełnią zatem kluczową rolę w umożliwieniu dzieciom realizacji ich społecznych potrzeb oraz w rozwoju umiejętności niezbędnych do funkcjonowania w społeczeństwie.
Znaczenie funkcji komunikacyjnych u dzieci z ASD
Komunikacja u dzieci w spektrum autyzmu pełni przede wszystkim funkcje:
- Wyrażania potrzeb i emocji - dzieci uczą się sygnalizować swoje potrzeby, co jest podstawą budowania relacji z opiekunami i rówieśnikami.
- Regulacji zachowań własnych i innych - poprzez komunikaty dzieci mogą wpływać na otoczenie, np. prosić, krytykować, wyrażać sprzeciw lub prośbę o pomoc.
- Nawiązywania i podtrzymywania kontaktów społecznych - na przykład poprzez inicjowanie rozmowy, udział w zabawie, współpracę w grupie.
- Wymiany informacji - co jest podstawą uczenia się i uczestnictwa w życiu codziennym oraz edukacji.
Dzięki tym funkcjom komunikacja u dzieci ze spektrum pozwala na realizację ich indywidualnych celów społecznych, takich jak zdobywanie przyjaciół, uczestniczenie w zajęciach, czy współdziałanie z otoczeniem.
Specyfika trudności komunikacyjnych w ASD
Naukowcy wielokrotnie podkreślają, że w zakresie funkcji komunikacyjnych dzieci z ASD obserwuje się zarówno deficyty ilościowe (np. brak mowy lub ograniczona werbalizacja), jak i jakościowe (np. echolalia, trudności z pragmatycznym użyciem języka, uboga mimika i gestykulacja).
Echolalia, mimo że bywa wyzwaniem, może stanowić etap przejściowy do zaawansowanej komunikacji, gdy jest odpowiednio interpretowana i wspierana przez terapeutów oraz rodziców.
Dzieci z ASD często mają trudności z interpretacją kontekstu i sygnałów pozawerbalnych, co utrudnia prawidłowe funkcjonowanie społeczne. Wymaga to od otoczenia odpowiedniego dostosowania komunikacji i wsparcia.
Metody wspierania funkcji komunikacyjnych
W Polsce stosuje się wiele metod wspomagających rozwój kompetencji komunikacyjnych dzieci z ASD:
- Alternatywna i wspomagająca komunikacja (AAC) - wykorzystanie symboli, obrazków, wysokich technologii (np. tabletów) do komunikacji, co umożliwia dziecku wyrażanie siebie i uczestniczenie w interakcjach społecznych niezależnie od poziomu rozwoju mowy.
- Terapeutyczne budowanie sytuacji komunikacyjnych - np. zastosowanie systematycznego podpowiadania wizualnego, gestowego czy fizycznego, które pomaga dziecku osiągnąć większą spontaniczność w komunikacji.
- Modelowanie i wzmacnianie umiejętności komunikacyjnych - łączy pracę nad rozwojem mowy, języka, gestów i zachowań społecznych.
- Indywidualizacja terapii - dostosowanie metod do unikalnych potrzeb i możliwości dziecka oraz zaangażowanie rodziny i opiekunów.
Rola komunikacji w realizacji celów społecznych
Dzięki rozwijaniu kompetencji komunikacyjnych dzieci ze spektrum autyzmu:
- Zyskują narzędzia dla realizacji swoich potrzeb i pragnień, co zmniejsza frustrację i zachowania trudne.
- Uczą się współdziałania z innymi i uczestniczenia w życiu społecznym (np. w zabawie, edukacji), co sprzyja integracji i poprawie jakości życia.
- Komunikacja jest też narzędziem do budowy samodzielności, ponieważ pozwala dzieciom prosić o pomoc, wyrażać opinie, wybory i dbać o własne interesy.
- Funkcje społeczne komunikacji rozwijają świadomość dziecka dotyczącą ról społecznych i wzorców interakcji, co jest fundamentem dla dalszego rozwoju emocjonalnego i społecznego.
Podsumowanie
Funkcje komunikacyjne w codzienności dzieci ze spektrum autyzmu są podstawą realizacji ich celów społecznych.
Komunikacja dba o nie poprzez umożliwienie wyrażania potrzeb, regulację zachowań, nawiązywanie relacji i wymianę informacji. Mimo licznych trudności, wspieranie rozwoju kompetencji komunikacyjnych jest kluczowe dla poprawy jakości życia i integracji społecznej dzieci w spektrum autyzmu.
Specjaliści - logopedzi, psycholodzy i pedagodzy w swoich publikacjach dostarczają nam licznych narzędzi i metod terapeutycznych, które wykorzystane w świadomy sposób, wspierają proces rozwoju kompetencji w komunikacji, ukierunkowując działania na indywidualne potrzeby zarówno dziecka, jak i jego rodziny.
Bibliografia:
- Rogers, S.J., Dawson, G. i Vismara, L.A., Metoda wczesnego startu dla dziecka z autyzmem (ESDM). Jak wykorzystywać codzienne aktywności, aby pomóc dzieciom tworzyć więzi, komunikować się i uczyć, 2015
- Prokopiak A., Wychowanie dziecka z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, 2014
- Wołosiuk B., Rozwijanie komunikacji dziecka ze spektrum autyzmu, „Roczniki Pedagogiczne”, 2017
- Kaczmarek B.B., Wojciechowska A., Autyzm i AAC. Alternatywne i wspomagające sposoby porozumiewania się w edukacji osób z autyzmem, 2022
- Field E. I., Budowanie komunikacji i samodzielności u dzieci w spektrum autyzmu. Strategię postępowania w przypadku języka minimalnego, echolalii i nietypowych zachowań, 2023
Masz pytania o rozwój Twojego dziecka? Porozmawiajmy.
Każde dziecko rozwija się w swoim tempie, a wątpliwości są czymś naturalnym. Nasi specjaliści chętnie wysłuchają Twojej historii i podpowiedzą, jakie kroki mogą najlepiej wspierać rozwój Twojego malucha. Wystarczy krótka rozmowa, abyś poczuła się spokojniej i wiedziała, że nie jesteś w tym sama.
